nga Avokati i Popullit Parlamentar të Maltës, Gjyqtari Joseph Zammit McKeon

Hyrje

E kam vizituar dy herë Institucionin e Avokatit të Popullit të Kosovës (IAP). Rasti i parë ishte në maj 2023 në vizitën time të parë jashtë shtetit si Avokat i Popullit Parlamentar i Maltës dhe si Sekretar i Përgjithshëm dhe Thesarmbatës i Shoqatës së Avokatëve të Popullit të Mesdheut (AOM). Rasti i dytë ishte në dhjetor 2025 si Zëvendëspresident i Bordit të Rajonit Evropian të Institutit Ndërkombëtar të Avokatit të Popullit (IOI) dhe si Avokat i Popullit Parlamentar i Maltës.

Një institucion kushtetues

IAP është një organ mbikëqyrës i pavarur kushtetues i themeluar që monitoron dhe mbron të drejtat e personave në raport me autoritetet publike. Ai shërben si një avokat publik për të drejtat e njeriut, qeverisjen e mirë, mosdiskriminimin dhe ka statusin e një organi barazie. IAP heton ankesat, por ka edhe fuqinë për të filluar hetime ex officio sa herë që dyshon për shkelje të të drejtave. Institucioni është edhe Mekanizëm Kombëtar Parandalues ​​i vendit sipas Protokollit të OKB-së për Parandalimin e Torturës, dhe raporton çdo vit në Parlamentin e Kosovës dhe mund të referojë çështje në Gjykatën Kushtetuese.

Mandati

Mandati i IAP-së është përcaktuar në nenet 132-135 të Kushtetutës së Kosovës dhe është zgjeruar më tej me Ligjin e Avokatit të Popullit të vitit 2015. Në bazë të Kushtetutës, IAP-ja monitoron dhe mbron të drejtat dhe liritë e personave nga veprimet ose mosveprimet e paligjshme ose të papërshtatshme të autoriteteve publike. IAP-ja drejtohet nga Parimet e Venedikut dhe Parimet e Parisit dhe gëzon pavarësi organizative, administrative dhe financiare.

Struktura

Zyra ka një Avokat të Popullit dhe pesë Zëvendës Avokatë të Popullit. Të paktën një nga Zëvendës Avokatët e Popullit duhet të vijë nga komunitetet pakicë në mënyrë që të pasqyrojë funksionin e Zyrës si mbrojtës i të gjithë qytetarëve, përfshirë pakicat.

Kam pasur nderin të takohem dhe të flas me të gjithë këta personalitete kryesore (dhe stafin e tyre të përkushtuar). Ata janë të gjithë njerëz të shquar me një vizion pozitiv dhe të qartë për të kryer mandatin e tyre në mënyrë të drejtë dhe pa frikë.

Të drejtat e njeriut dhe qeverisja e mirë

IAP është një strukturë jetësore për promovimin dhe mbrojtjen e të drejtave të njeriut. Ashtu si në rastin e Ombudspersonave të tjerë dhe organeve të të drejtave të njeriut, shërbimet që ofron janë pa pagesë. Në rastet e shkeljeve të provuara, IAP ka të drejtë të kërkojë informacion nga autoritetet dhe të këmbëngulë për veprime korrigjuese. Ai gjithashtu monitoron politikat qeveritare për të siguruar pajtueshmërinë me ligjet e vendit. Institucioni gjithashtu mund të paraqitet si amicus curiae në procedurat gjyqësore.

Avokati i Popullit angazhon në mënyrë aktive median dhe avokimin publik për ta bërë punën e tij dhe atë të Zyrës të njohur për një audiencë sa më të gjerë të jetë e mundur, me qëllim rritjen e nivelit të ndërgjegjësimit publik. Ky kontakt me publikun ndihmon në informimin e njerëzve për të drejtat e tyre dhe sjell ndryshime sistematike aty ku ka abuzim. IAP gjithashtu bashkëvepron me OJQ-të e të drejtave të njeriut si pjesë e mandatit të tij.

Meqenëse Kosova është shumetnike në aspekt historik, shoqëror dhe kulturor, Avokati i Popullit luan një rol veçanërisht të rëndësishëm në promovimin dhe mbrojtjen e të drejtave të pakicave dhe barazisë. Institucioni ka juridiksion mbi zbatimin e Ligjit për Barazinë Gjinore dhe Ligjit për Mbrojtjen nga Diskriminimi. Ai heton krimet e urrejtjes, çështjet e të drejtave gjuhësore dhe diskriminimin ndaj grave, romëve, serbëve dhe komuniteteve të tjera, duke shërbyer si një pikë e parë kontakti për viktimat e diskriminimit. Duke vepruar kështu, IAP ndihmon në ndërtimin e besimit publik në të gjitha komunitetet.

Sfidat dhe kufizimet

Pavarësisht mandatit të tij të fortë ligjor, Institucioni i Avokatit të Popullit përballet me kufizime serioze. Në një intervistë të majit 2025, Avokati i Popullit Naim Qelaj vuri në dukje se ndërhyrja politike dhe rënia e respektit për të drejtat themelore po kërcënonin progresin demokratik. Ai u ankua për retorikën negative që kishte sjellë një mjedis pune armiqësore për organet mbikëqyrëse. Ai vuri në dukje se Parlamenti kishte votuar kundër raportit vjetor të Institucionit në masën që çështja iu soll në vëmendjen e Bordit të Rajonit Evropian të Institutit Ndërkombëtar të Avokatit të Popullit. IOI veproi në mbështetje të IAP-it.

Mbështetja ndërkombëtare

Të vetëdijshëm për këto dhe sfida të tjera, organet ndërkombëtare kanë qenë çelësi për krijimin dhe forcimin e Institucionit. OSBE-ja, BE-ja dhe Këshilli i Evropës kanë manifestuar në mënyrë të prekshme dhe të frytshme mbështetjen e tyre në operacionet e IAP-it.

Sa i përket BE-së, raportet e BE-së për Kosovën vazhdimisht kërkojnë që institucionet e Kosovës të zbatojnë rekomandimet e IAP-it dhe të përfshijnë Avokatin e Popullit në zhvillimin e strategjisë. Komisioni i BE-së ka kërkuar që Grupi Ndërministror për të Drejtat e Njeriut ta përfshijë Avokatin e Popullit si këshilltar kryesor.

Duke qenë se ky veprim është pranuar dhe riafirmuar, unë jam i mendimit se Rrjetet e BE-së mund të bëjnë më shumë për të hapur më shumë hapësirë ​​për IAP-në që të marrë pjesë në aktivitetet dhe iniciativat e saj. Avokati i Popullit, zëvendësit e tij dhe stafi kanë kredenciale të provuara për të sjellë vlerë të shtuar në punën e rrjeteve.

Përfitime të gjera

Mbështetja e Institucionit të Avokatit të Popullit ka përfitime të gjera për përpjekjet e forcimit të demokracisë së vendit dhe integrimin evropian.

OSBE-ja ka theksuar faktin se institucionet e pavarura të Kosovës, përfshirë Avokatin e Popullit, janë qendrore për demokracinë e saj. Dobësimi i Avokatit të Popullit do t’i linte njerëzit me një qasje të kufizuar në mjete jo-gjyqësore.

Mandati i Avokatit të Popullit shtrin shprehimisht mbrojtjen për grupet e cenueshme dhe komunitetet minoritare. Në një komb që është ende në procesin e shërimit të ndarjeve etnike, ky rol është kritik.

Kam qenë dëshmitar i efekteve të ankthit dhe tragjedisë njerëzore të shkaktuar nga lufta e viteve ’90 dhe pasojat e saj kur vizitova Prizrenin në vitin 2023, dhe Prekazin, Pejën dhe Gjakovën në vitin 2025. Unë them: “kurrë, por kurrë më”.

Mbështetja ndërkombëtare e IAP-it u dërgon një mesazh të qartë pakicave në Kosovë se shqetësimet e tyre do të dëgjohen. Kur aktivistët serb pretenduan ngacmime nga Policia, Avokati i Popullit thirri shoqërinë civile dhe organet mbikëqyrëse të policisë për të hetuar, duke ilustruar se si zyra e tij mund t’i kanalizonte ankesat e pakicave në procese formale për mbrojtjen e pakicave.

IAP është një pjesë e rëndësishme e kornizës së integrimit evropian të Kosovës. Institucionet e forta të Ombudspersonëve janë thelbësore për të gjitha shtetet anëtare të Këshillit të Evropës dhe të BE-së. Oferta e Kosovës për t’u bërë anëtare e Këshillit të Evropës ka dështuar pjesërisht për shkak të deficiteve të perceptuara demokratike. Avokati i Popullit ka theksuar se anëtarësimi i plotë në Këshillin e Evropës do të sinjalizonte se Kosova ka arritur standarde demokratike të krahasueshme me vendet e tjera evropiane.

Nga ana ime, shtoj se anëtarësimi i plotë i Këshillit të Evropës do t’u jepte të gjithë personave në Kosovë të drejtën për të kërkuar dëmshpërblim para Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut për sa i përket zbatimit të Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore. IAP meriton mbështetje të plotë, duke përfshirë mbështetjen financiare, iniciativat për ndërtimin e kapaciteteve, ndihmën ligjore dhe strukturore, përfshirjen e mëtejshme të drejtpërdrejtë në Ombudspersonat ndërkombëtarë dhe organet e strategjisë për të drejtat e njeriut, mbrojtjen e pavarësisë së tij, shtrirjen e aktiviteteve në komunitet. Duke investuar plotësisht në Institucionin e Avokatit të Popullit, bashkësia ndërkombëtare mund ta ndihmojë Kosovën të forcojë më tej dhe në mënyrë efektive sundimin e ligjit. Një IAP më i fortë do të jetë në një pozicion më të mirë për t’i mbajtur autoritetet publike përgjegjëse dhe për të mbrojtur grupet e cenueshme.

Për të përfunduar. Institucioni i Avokatit të Popullit i Kosovës njihet gjerësisht nga organet ndërkombëtare dhe nga vetë komunitetet minoritare si një zë i vërtetë dhe i besueshëm. Ai mban kanale të hapura me grupet minoritare, dhe udhëheqësit e minoriteteve i përgëzojnë publikisht ndërhyrjet e tij. Institucioni e ka dëshmuar veten si një mbrojtës i besueshëm i të gjithëve dhe për këtë arsye meriton njohje dhe mbështetje të vazhdueshme ndërkombëtare.